HACCP hygiënerichtlijn voor verpleeghuizen en woonzorgcentra

HACCP staat voor Hazard Analysis and Critical Control Points. Het is een systematische methode om alle risico’s voor de voedselveiligheid te identificeren, te evalueren en beheersen. Met andere woorden: je kijkt kritisch waar het mis kan gaan met eten en drinken en neemt maatregelen op de kritische controlepunten om gevaren te voorkomen. 

In de praktijk betekent dit dat een verpleeghuis een eigen HACCP-plan opstelt of gebruikmaakt van de officiële hygiënecode. Een hygiënecode is eigenlijk een praktische vertaling van HACCP: een set duidelijke regels en richtlijnen die ervoor zorgt dat je aan de voedselveiligheidswetgeving voldoet. Door volgens de hygiënecode te werken, ben je automatisch “HACCP-proof” en voldoe je aan de wettelijke voorschriften voor voedselveiligheid. Handig, toch?

Je vraagt je misschien af: een beetje kruimel hier of daar, kan dat echt kwaad? Helaas wel. Bewoners van verpleeghuizen lopen een groter risico om ziek te worden van infecties dan de gemiddelde gezonde volwassene. Ze wonen dicht op elkaar, delen faciliteiten en hebben vaak een lagere weerstand. Eén gevalletje voedselvergiftiging of een norovirus-uitbraak kan in een verpleeghuis enorme gevolgen hebben. Infectieziekten verspreiden zich snel wanneer mensen in elkaars nabijheid leven en voor kwetsbare ouderen kan zo’n uitbraak ernstig of zelfs levensbedreigend zijn.

Goede hygiëne, waarvan HACCP een belangrijk onderdeel is in de keuken, voorkomt dat schadelijke bacteriën en virussen zich via voedsel of oppervlakken verspreiden. Denk aan simpele maatregelen: van handen wassen tot voedsel op de juiste temperatuur bewaren. Voorkomen is beter dan genezen geldt hier des te meer. Met een strak HACCP verpleeghuis beleid zorg je ervoor dat jouw bewoners veilig kunnen eten en drinken, zonder onnodig risico op voedselinfecties. HACCP voor verpleeghuizen is dus geen overbodige luxe, maar noodzaak om je bewoners zo gezond mogelijk te houden.

HACCP in de zorg komt niet uit de lucht vallen; het is verankerd in richtlijnen en wetgeving. Voor de voedselveiligheid hanteert elk verpleeghuis of woonzorgcentrum ofwel een eigen HACCP-plan, of het volgt de goedgekeurde Hygiënecode specifiek voor zorginstellingen. Sinds 2023 is er één overkoepelende Hygiënecode voor zorginstellingen, woonvormen en Defensie, die de eerdere codes heeft samengevoegd. Werk je nog met een verouderde code uit 2016 of 2014? Tijd om over te stappen! Zorg dat je altijd de meest recente hygiënecode in huis hebt en toepast, zodat je HACCP verpleeghuis beleid up-to-date is. Sensz helpt je hier graag bij!

Naast de voedselgerichte HACCP-regels bestaat er ook een brede hygiënerichtlijn voor verpleeghuizen (zoals die van het RIVM). Die behandelt onderwerpen als schoonmaak, persoonlijke hygiëne, legionellapreventie en infectiepreventie. Ook deze richtlijnen zijn normgevend in de zorg en moet je als organisatie naleven.

Theorie is mooi, maar hoe zorg je ervoor dat HACCP in de dagelijkse praktijk werkt? En hoe betrek je je team daarbij? Hieronder geven we een reeks praktische tips om jouw HACCP verpleeghuis plan succesvol te implementeren:

1. Houd je HACCP verpleeghuis plan actueel

Zorg dat je werkt met de nieuwste hygiënecode of een recent HACCP-plan. Update procedures regelmatig. Een actueel plan is de basis van elk HACCP verpleeghuis systeem.

2. Train je personeel op HACCP verpleeghuis regels

Investeer in training en bewustwording. Iedereen die met eten, drinken of afwas in aanraking komt moet weten wat de do’s-and-don’ts zijn. Denk aan keukenmedewerkers, maar óók verzorgenden. Leg uit waarom de regels belangrijk zijn (veiligheid van bewoners!), zo creëer je draagvlak. Veel instellingen geven hun medewerkers nog te weinig structurele scholing over voedselveiligheid: zorg dat jouw verpleeghuis hier een positieve uitzondering op is. Weten hoe? Daar helpen we je bij!

3. Alles begint bij handhygiëne

Maak van handwassen een topprioriteit. Hang reminders bij wasbakken en desinfectiepompjes. Zoals de RIVM-richtlijn het simpel stelt: “Alles begint en eindigt met handhygiëne”. Geen enkele HACCP verpleeghuis maatregel helpt als mensen met vieze handen voedsel bereiden of bewoners helpen met eten.

4. Duidelijke taakverdeling en instructies

Spreek af wie welke schoonmaaktaken uitvoert en wanneer. Van het dagelijks reinigen van werkbladen tot het wekelijks uitsoppen van de koelkasten, het moet helder zijn wie verantwoordelijk is. Als niemand zich verantwoordelijk voelt voor een taak, bestaat de kans dat het blijft liggen. Gebruik bijvoorbeeld schoonmaakschema’s om bij te houden dat alles op tijd gebeurt. Een HACCP verpleeghuis aanpak is teamwork: iedereen moet weten wat zijn of haar rol is.

5. Registreer wat nodig is, maar houd het praktisch

Ja, je moet belangrijke zaken registreren, zoals afwijkende koelkast of product temperaturen. Die checklists horen bij een goed HACCP systeem voor verpleeghuizen. Maar voorkom een onnodige papierwinkel. Niet elke registratie uit het verleden is nog verplicht met de nieuwe hygiënecode. Bedenk samen welke lijsten echt waarde toevoegen en schrap overbodige formuliertjes.

6. Stimuleer een open hygiënecultuur

Fouten kunnen gebeuren, maar ze moeten gemeld en besproken worden. Creëer een sfeer waarin medewerkers het gelijk aangeven als er iets misgaat zonder bang te zijn voor straf. Bespreek uitdagingen en oplossingen met het hele team. Als iedereen zich verantwoordelijk voelt en elkaar durft aan te spreken, blijft het HACCP verpleeghuis plan levend in plaats van een papieren plan.

Ondanks de beste intenties zien we in de praktijk toch een aantal veelvoorkomende missers. Enkele valkuilen om op te letten:

1. Gebrekkige persoonlijke hygiëne

Medewerkers die sieraden dragen, handen onvoldoende wassen of ziek toch komen werken. Persoonlijke hygiëne is cruciaal; zelfs één ring of vieze hand kan besmetting veroorzaken. Het hoort bij de basis van elk HACCP verpleeghuis plan. Gelukkig ziet de IGJ dat veel zorgverleners gehoor geven aan de “geen sieraden”-regel. Blijf hierop hameren.

2. Verkeerde temperatuur en opslag

Koelkasten die te warm staan of niet regelmatig worden gecheckt. Een klassieke valkuil is ook het niet bijhouden van de openingsdatum van producten; voor je het weet gebruik je iets dat over de houdbaarheid is.

3. Kruisbesmetting in de keuken

Snijplanken, messen en handen die zowel rauw vlees als brood etc. aanraken zonder tussendoor te reinigen. Dit is vragen om problemen. Houd “schoon” en “vuil” altijd strikt gescheiden en train je team hier continu op.

Het management moet hygiëne topprioriteit maken en het goede voorbeeld geven. Zij bewaken dat iedereen het HACCP verpleeghuis plan daadwerkelijk volgt. Tegelijk voeren de medewerkers op de werkvloer de regels elke dag uit, dus betrek hen actief bij het hygiënebeleid. Luister naar hun suggesties en ervaringen. Zo verbeter je samen het systeem en vergroot je het draagvlak. Op die manier voelt HACCP niet als een opgelegd ‘moetje’, maar als een gedeelde verantwoordelijkheid van het hele team.